Naast het zilver en de schilderijen kent Museum Stad Appingedam nog een aantal bijzondere objecten, zoals bovenstaand kruisstuk.
Onooglijk kunstje
Het valt nauwelijks op, maar toch is dit kruisstuk één van de meest mysterieuze voorwerpen in de collectie van Museum Stad Appingedam. De maker is Pieter Tei Houwerzijl (1927-1993), een van de laatste koperslagers van Nederland. En dit werkje was zijn grote trots. Zijn koperwerk en gereedschappen zijn te bewonderen in de kelder van Museum Stad Appingedam en zijn gekwalificeerd als de belangrijkste museale collectie in haar soort in Nederland.
Opgeleid als metaalbewerker, begint Houwerzijl op dertienjarige leeftijd zijn carrière bij de Damster koper- en blikslager F.O. Vogt. Het ambacht van koperslager is dan al op zijn retour en noodgedwongen gaat hij vervolgens aan de slag als loodgieter. Het bloed kruipt echter waar het niet gaan kan en in zijn vrije tijd blijft Houwerzijl zijn oude vak uitoefenen. Hij verzamelt oude gereedschappen en koperen ambachtsstukken en verdiept zich in de oude technieken. Na zijn pensioen in 1987 vat hij het plan op om een boek te schrijven over het ambacht van de koperslager, omdat deze kennis in het verleden vooral mondeling is doorgegeven. Zo ver komt het helaas niet, omdat Houwerzijl in 1993 plotseling overlijdt.
Hoe Houwerzijl met veel geduld, beheersing en vakmanschap uit één vlakke plaat dit driedimensionale kruisstuk wist te hameren, is nog steeds het ‘geheim van de smid’. Nog nooit is er iemand geweest die het kon vertellen. Of weet u het wellicht…?
Veilig tussen twee roofvogels
Het wapen van Appingedam bestaat al eeuwenlang uit de pelikaan in een nest, die zijn jongen voedt met zijn bloed. Het verhaal van de Damster pelikaan vertelt dit versje uit 1723:
‘Nu heb ick mijn nest in ‘t midden gesettet,
Van twe gnaphandige gripende vogelen,
Als tusschen die Harpie unde tweecopten Arents vogelen’
Tussen de twee bloeddorstige roofvogels, te weten de adelaar (de stad Groningen) en de harpij (Emden), bouwt daar de pelikaan (Appingedam) zijn nest voor zijn jongen. De angst van de Damsters voor de twee steden is niet onterecht: de stad Groningen ziet concurrent Appingedam het liefst helemaal van de kaart verdwijnen en doet daar ook met enige regelmaat pogingen toe. En waar Edzard de Grote, graaf van Ost-Friesland, uit Emden eerst nog op goede voet staat met de Damsters (hij ontzet hun in 1501 van de Groningers), verandert dit als hij ruzie met George van Saksen krijgt, die de werkelijke landsheer van Groninger ommelanden is. George van Saksen verovert vervolgens met harde hand Appingedam, waarbij 1136 Damsters, die hun toevlucht in de Nicolaïkerk zochten, de dood vinden.
Vanaf 1540 komt de pelikaan in het wapenschild van de stad Appingedam voor. In de middeleeuwen gelooft men dat de pelikaan zijn jongen met zijn eigen bloed voedt door een wond te pikken in zijn borst. De pelikaan is de metafoor voor het lijden van Christus en Maria. Klem zittend tussen Emden en Groningen, zal het lijdensverhaal de Damsters zeer aangesproken hebben. Eveneens omdat eerder al het symbool van Appingedam was Maria zittend op een troon met Jezus op haar knie en deze twee personen in de pelikaan terugkomen.
