Bijzondere status
In het voorjaar van 2021 ondertekenden ruim 100 burgemeesters van gemeenten met een Molukse gemeenschap -waaronder ook de burgemeester van de gemeente Eemsdelta- een brief gericht aan het kabinet. Hierin werd een oproep gedaan om het leed van Molukkers te erkennen en ondersteuning te bieden. De burgemeesters wezen erop dat het geen vluchtelingen, asielzoekers of migranten betroffen, maar loyale militairen die in het Nederlandse leger hadden gediend. Bovendien pleitten de burgervaders voor meer aandacht voor de Molukse cultuur en de gedeelde geschiedenis met Nederland.
De voorgenomen herdenking 70 jaar Molukkers in Nederland en de mede-oproep van burgemeester G. Beukema van Eemsdelta is voor onze lokale Molukse gemeenschap aanleiding geweest om een verzoek in te dienen om ook in de gemeente Eemsdelta de graven van Molukse KNIL-veteranen en hun partners een bijzondere status te verlenen.
Het college heeft 15 november 2022 ingestemd de voorgedragen graven van Molukse KNIL-veteranen en hun partners op te nemen in de lijst historische graven gemeente Eemsdelta. De bijzondere status gaat specifiek om Molukse KNIL-veteranen en hun partners die door de Nederlandse regering naar Nederland zijn gehaald omdat hun leven in Indonesië niet veilig was. Die vanuit de tijdelijke kampen gehuisvest zijn in de voormalige gemeenten die nu samen de gemeente Eemsdelta vormen en begraven liggen op een begraafplaats in de gemeente Eemsdelta. De raad heeft 21 december 2022 ingestemd met de wijze waarop het college een bijzondere status wil
toekennen aan de graven van Molukse KNIL veteranen en hun partners in Eemsdelta. In totaal gaat het om 103 graven verspreid over de begraafplaatsen Rusthof, Stilleweer, Delfzijl centrum en Farmsum.
Verhaal in leven houden
Burgemeester Ben Visser: “Met het toekennen van de bijzondere status aan graven van Molukse KNIL-veteranen en hun partners wordt erkend dat de wijze van ontvangst en opvang destijds Nederland onwaardig is geweest en dat dit diepe sporen heeft nagelaten, tot de dag van vandaag. De raad en het college toont hiermee haar respect naar de loyale militairen die ons land trouw hebben gediend”.
Op begraafplaatsen Rusthof en Stilleweer zijn 25 maart 2023 plaquettes voor de bijzondere status van graven van Molukse KNIL veteranen en hun partners uit de Molukse gemeenschap Appingedam onthuld. Wethouder Meindert Joostens onthulde de plaquette samen met vertegenwoordigers van de Molukse gemeenschap Appingedam. De tekening op de plaquette is gemaakt door Tony Tapilatu, kunstenaar en muzikant uit de Molukse gemeenschap in Appingedam. De plaquettes zijn voorzien van een QR-code waarmee het verhaal van de Molukse gemeenschap in Eemsdelta ook in de toekomst in leven wordt gehouden.
Ontwerp plaquette
De plaquette bestaat uit een plaat van Zwart Graniet bevestigd aan een Basalt zuil. De plaat weerspiegelt de eenvoud van het leven van de eerste generatie Molukkers in Nederland. De grillig gevormde zuilen geven het grillige verloop aan van hun leven. In de plaat is een kist gegraveerd. De kist met verschillende attributen staat symbool voor de reis, die de Molukkers van de eerste generatie in Nederland hebben afgelegd van hun geboortedorp via verschillende legerplaatsen, met de boot naar Nederland en die hen via verschillende barakkenkampen uiteindelijk bracht in de Molukse woonwijk in Appingedam.
Wat ziet u op de tekening?
1 De kist
Het betreft hier een kist, die door de KNIL-soldaten werd gebruikt om hun legeruitrusting en hun persoonlijke bezittingen in te bewaren. De kist staat hier symbool voor de reis, die de Molukkers van de eerste generatie in Nederland
hebben afgelegd van hun geboortedorp via verschillende legerplaatsen, met de boot naar Nederland en die hen via verschillende barakkenkampen uiteindelijk bracht in de Molukse woonwijk in Appingedam.
2 Het overhemd
Over de voorste rand van de kist hangt een overhemd, een onderdeel van het KNIL-uniform en symbool voor de status van de mannen; ze waren allemaal militair in het KNIL. Ze vochten voor Nederland en waren trouw aan het Huis van Oranje. Zelfs na hun ontslag bij aankomst in Nederland bleven ze trouw aan hun uniform.
3 De parang en salawaku
Rechtsachter in de hoek staat een parang (kort zwaard) en salawaku (schild). Beide staan hier symbool voor de strijdvaardigheid waar de Molukse militairen om geprezen werden in het leger.
4 De kain
Achter op de kist ligt een geblokt kleed, de kain. Dit is de Molukse variant van de wikkelrok. Hoewel er ook meer levendige patronen waren van de kain, droegen de vrouwen meestal eentje met een eenvoudig dessin, zoals het geblokte exemplaar. In de rolverdeling van man en vrouw speelden de moeders van de eerste generatie naar buiten toe een bescheiden rol. Maar thuis werd er terdege rekening gehouden met hun visie.
5 De cobe
Uit te spreken als tjobbè. Deze staat symbool voor de Molukse keuken. Na het afschaffen van de gaarkeuken in de barakkenkampen konden de moeders eindelijk hun eigen, meer gekruide gerechten op tafel zetten. Daarvoor was de cobe, een soort vijzel, een onmisbaar attribuut in de keuken.
6 De bijbel en de piring natzar
Het boek dat op de kist ligt is een bijbel. Op de bijbel ligt de piring natzar, een schoteltje met daarin een aantal munten, afgedekt door een wit doekje. Terwijl het leven van de Molukkers in Nederland een hectisch verloop kende, vormde het geloof in God door al die jaren heen een vast baken.
De tekening is gemaakt door Tony Tapilatu, kunstenaar en muzikant uit de Molukse gemeenschap in Appingedam. De gedenktekens zijn vervaardigd door Veenstra Natuursteen in Uithuizermeeden.
| Rusthof | |||||
| m/v | Initialen | Naam | geb.datum | overl.datum | Grafcode |
| dhr. | L. | Alaraman | 15-6-1897 | 2/3/1972 | A2b 4/8 |
| mevr. | R. | Alaraman-Rimbi | 10/10/1901 | 6/16/1998 | A2b 4/8 |
| dhr. | H. | Ampak | 8/9/1910 | 7/22/1974 | A2b 4/10 |
| mevr. | W.J.M | Ampak-Kakerissa | 3/25/1919 | 3/11/1967 | A2b 4/5 |
| dhr. | A. | Fambrene | 9/29/1923 | 10/25/1995 | A3a 11/2 |
| dhr. | A. | Ferdinandus | 3/18/1914 | 4/6/1992 | A2b 13/22 |
| mevr. | T.S. | Ferdinandus-Picauly | 4/13/1929 | 5/17/1996 | A3a 12/1 |
| dhr. | C. | Herman | 9/19/1906 | 6/4/1989 | A1 2/2 |
| mevr. | L.T. | Herman-Roho | 1/1/1901 | 7/18/1975 | A1 2/3 |
| mevr. | A. | Jempormiasse-Mariang | 8/10/1926 | 2/26/1964 | A2b 4/2 |
| mevr. | C. | Kakisina-Leirissa | 6/30/1924 | 5/9/1979 | A1 2/14 |
| mevr. | H. | Lakboerlawal-Unmehopa | 12/3/1921 | 11/29/1965 | A2b 4/4 |
| dhr. | G. | Lakburlawal | 11/10/1914 | 6/18/1993 | A3b 3/20 |
| dhr. | F.W. | Latukarlutu | 9/16/1912 | 3/15/1994 | A3a 11/5 |
| mevr. | M. | Latukarlutu-Hulupaa | 3/12/1927 | 9/16/2011 | A3a 11/4 |
| dhr. | F. | Leirissa | 2/2/1907 | 4/1/1988 | A3b 3/19 |
| mevr. | P. | Leirissa-Roesija | 2/14/1914 | 11/29/1970 | A1 6/14 |
| dhr. | P.H. | Manduapessy | 4/21/1919 | 1/29/2000 | A2b 4/23 |
| mevr. | S. | Manduapessy-Ranaredjo | 8/14/1927 | 10/13/1989 | A2b 4/24 |
| dhr. | P. | Manuputty | 8/21/1905 | 10/2/1985 | A2b 4/15 |
| mevr. | M. | Manuputty-Kayadoe | 4/9/1914 | 8/8/1979 | A2b 4/14 |
| dhr. | J. | Manusiwa | 10/18/1919 | 11/17/1994 | A3a 11/3 |
| dhr. | A. | Ngilamele | 4/6/1927 | 6/18/1984 | A2b 4/19 |
| dhr. | M. | Oenbekna | 3/24/1925 | 12/3/1967 | A2b 4/6 |
| dhr. | A.M. | Omele | 4/5/1917 | 8/19/1994 | A3a 10/4 |
| dhr. | E.J. | Pattipeiluhu | 2/27/1921 | 10/16/1989 | A2b 13/31 |
| mevr. | M.M. | Pattipeiluhu-Tasmi | 10/30/1925 | 1/2/2005 | A2b 13/30 |
| dhr. | E. | Pily | 6/12/1913 | 1/27/1990 | A2b 13/29 |
| mevr. | M. | Pily-Sampe | 8/8/1918 | 10/22/2001 | A2b 13/28 |
| dhr. | M. | Rangkoly | 3/2/1923 | 2/14/2011 | A2b 23/26 |
| mevr. | J. | Rangkoly-Batlolone | 7/14/1929 | 11/29/1990 | A2b 13/25 |
| dhr. | H. | Riupassa | 12/23/1917 | 1/2/1996 | A3a 10/1 |
| dhr. | M. | Rommers | 9/15/1915 | 1/8/1991 | A2b 13/24 |
| mevr. | H. | Rommers-Daingmalima | 8/30/1914 | 8/26/1999 | A2b 13/23 |
| mevr. | N. | Sipahelut-Tattipikalawan | 11/3/1906 | 7/16/1968 | A2b 4/7 |
| dhr. | A. | Tetehuka | 4/12/1912 | 5/27/1990 | A2b 13/27 |
| dhr. | T. | Tupasouw | 4/15/1905 | 8/16/1980 | A2b 4/17 |
| mevr. | S. | Tupasouw-Titawanno | 3/24/1916 | 3/18/2005 | A2b 4/25 |
| dhr. | Ch. | Walaluhun | 12/19/1917 | 1/8/1986 | A2b 4/21 |
| dhr. | P. | Wattimury | 2/17/1909 | 5/21/1979 | A2b 4/13 |
| mevr. | J.J. | Wattimury-Tomasoa | 2/25/1920 | 4/18/1988 | A2b 4/22 |
| mevr. | M. | Picauly-Wattimenella | 3/10/1904 | 9/15/1963 | A2b 4/1 |
| mevr. | J.A.L. | Sahusilawane-Mas pongo | 5/25/1923 | 10/11/1972 | A2b 4/9 |
| Stilleweer | |||||
| m/v | initialen | naam | geb. | Overl. | grafnr. |
| mevr. | R. | Fambrene-Lembang | 9/29/1930 | 6/25/2022 | D 138 |
| mevr. | M. | Hallatu-Sopacua | 12/7/1926 | 7/13/2006 | B 160 |
| dhr. | J. | Hallatu | 6/2/1913 | 2/17/2009 | B 159 |
| dhr. | W. | Hatuopar | 5/6/1908 | 7/11/1996 | E 60 |
| mevr. | J. | Hatuopar-Johannis | 2/20/1918 | 5/17/1999 | E 59 |
| dhr. | F. | Jempormiasse | 2/2/1926 | 5/24/2006 | B 158 |
| dhr. | J. | Kakisina | 11/14/1920 | 6/26/2015 | C 114 |
| dhr. | M.Z. | Lewier | 6/13/1926 | 5/12/2013 | B 74 |
| dhr. | C.P. | Loupatty | 5/24/1927 | 11/26/2015 | D 4 |
| mevr. | C.P. | Loupatty-Lewerissa | 5/20/1931 | 7/5/2016 | D 3 |
| mevr. | P.P. | Manusiwa-Leuhena | 2/12/1920 | 10/27/2007 | E 117 |
| dhr. | L.E. | Matrutty | 6/6/1925 | 4/19/2002 | B 174 |
| mevr. | B.A. | Matrutty-Sambonoe | 3/6/1925 | 1/14/2010 | B 173 |
| dhr. | M.E.H. | Ngilamele | 5/28/1927 | 11/21/2011 | C 31 |
| mevr. | H. | Ngilamele-Pelapory | 9/28/1928 | 3/25/2015 | C 30 |
| dhr. | Z. | Samu-samu | 11/12/1918 | 8/7/1999 | E 76 |
| mevr. | J. | Samu-samu-Alaraman | 6/7/1924 | 10/21/2006 | E75 |
| dhr. | L. | Souhuwat | 1/6/1912 | 2/9/1999 | E 64 |
| mevr. | A.C. | Souhuwat-Tehupeiory | 7/6/1916 | 2/13/1999 | E 63 |
| dhr. | M. | Tapilatu | 10/25/1924 | 6/7/2018 | E 46a |
| mevr. | E. | Tapilatu-Tahapary | 12/2/1924 | 11/1/1996 | E 57 |
| dhr. | P. | Unmehopa | 5/15/1920 | 8/13/2004 | B 156 |
| mevr. | O. | Unmehopa-Leha | 10/14/1926 | 11/13/2008 | B 157 |
| dhr. | D. | Usmany | 11/18/1923 | 2/5/1997 | E 62 |
| mevr. | M. | Usmany-Saya | 8/24/1927 | 2/21/2019 | D 51 |
Korte samenvatting
Tijdens de Tweede Wereldoorlog in 1942 vechten Zuid-Molukse militairen van het KNIL tevergeefs tegen de binnenvallende Japanners. Als na WOII in 1945 de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog woedt, worden de KNIL-militairen door Nederland ingezet tegen de Indonesische nationalisten.
In december 1949 draagt Nederland na een zeer gewelddadige strijd de soevereiniteit van Nederlands-Indië over aan de Republik Indonesia Serikat (Verenigde Staten van Indonesië), met ir. Soekarno als leider. Het KNIL zou worden opgeheven.
Vanaf dat moment worden de Molukse militairen bij het KNIL door Soekarno gezien als een probleem. Er zijn op dat moment ongeveer 12.500 Molukkers, bestaande 3.500 militairen met hun gezinnen gelegerd op het eiland Java, ver van de Molukken. Ze krijgen de keuze om te demobiliseren of over te gaan naar het nieuwe Indonesische leger. Demobiliseren op de Molukken was voor Soekarno geen optie. Hij krijgt dan getrainde soldaten tegenover zijn eigen strijdkrachten. Het is een moeilijke keuze en de onderhandelingen met Indonesië beginnen.
Tijdens de onderhandelingen, op 25 april 1950 wordt op het eiland Ambon de onafhankelijke Republik Maluku Selatan ( Republiek der Zuid-Molukken ) uitgeroepen, maar de Indonesische regering erkent deze staat niet. Vele Molukse militairen steunen daarentegen de nieuwe republiek.
Om de fragiele band met Indonesië niet onder druk te zetten en mede door een uitspraak van de VN die Nederland verbiedt om de Molukse militairen tegen hun wil in op Java e.o. te demobiliseren, besluit de Nederlandse overheid in 1951 de Molukse militairen en hun gezinnen op dienstbevel naar Nederland te halen. De algemene verwachting is dat dit tijdelijk zal zijn, zo’n zes maanden.
. 
